Nghề điêu khắc đá mỹ nghệ nước non - phố Hòa Hải, huyện Ngũ Hành Sơn, đô thị Đà Nẵng, được hình thành vào khoảng thế kỷ XVII, do cụ Huỳnh Bá Quát (quê gốc từ Thanh Hóa) khởi dựng, lúc thiên cư vào đây sinh sống. ban đầu, làng nghề này chỉ khiến cho các sản phẩm dân dụng. tới khoảng đầu thế kỷ XIX, khi triều Nguyễn cho vun đắp phổ biến cung điện, lăng tẩm, nghề đá ở đây có điều kiện phát triển, uy tín của làng nghề cũng nâng cao, 1 số thợ nhiều năm kinh nghiệm được triều đình phong hàm Cửu phẩm, đa dạng thợ của làng được mời đi làm cho nghề ở khắp nơi.
dụng cụ cung ứng của nghề điêu khắc đá mỹ nghệ sông núi hiện giờ bao gồm cả công cụ tay chân và máy cơ giới.
Về dụng cụ thủ công: người thợ hiện vẫn dùng những dụng cụ như búa tạ, xà beng để khai thác đá; con vọt, con chạm để bóc tách những lớp đá; mũi xó: chiếc sử dụng để tách đá, cái tiêu dùng đục phác thảo; mũi bạt để chặt đường thẳng hay cạnh góc vuông; mũi ve để tạo các chi tiết trên sản phẩm, như khắc chữ, trang trí hoa văn; mũi ngô để tạo những tuyến đường lượn tròn trên sản phẩm lúc tạo chi tiết trang trí; thước đo; cưa xẻ đá và cưa cắt vòng; khoan để khoan các lỗ nhỏ, eo hiểm; bàn mài làm cho bóng và nổi màu sắc cho sản phẩm.
Về phương tiện cung cấp sử dụng máy cơ giới: đầu những năm 80 của thế kỷ XX, trong 1 số công đoạn cung ứng, người thợ đá sông núi đã khởi đầu bằng máy cơ khí hiện đại. hiện giờ, máy móc thay thế hoạt động thủ công ngày một phổ thông. áp dụng kỹ thuật khoa học góp phần quan trọng vào việc nâng cao năng suất, chất lượng và sự rộng rãi của sản phẩm. các trang bị máy móc hiện đại được dùng trong nghề điêu khắc đá nước non ngày nay số đông được nhập cảng trong khoảng Nhật Bản, Đài Loan, Đức, như: tời kéo tự động, máy cắt của tời kéo, palăng, máy cắt, máy tiện thể, khoan cầm tay...
Trước kia, đá vật liệu thường được khai thác tại chỗ - núi đá Ngũ Hành Sơn, chủ yếu là đá cẩm thạch, với phổ thông màu sắc, hoa văn đẹp như màu đỏ, đen, trắng, kết cấu mịn, mềm, dễ đục. công việc khai thác đá rất nặng nhọc, đòi hỏi người khai thác phải mang sức khỏe và kinh nghiệm để chọn được dòng đá thích hợp cho việc chế tác sản phẩm. Người chuyên lấy đá được gọi là “ông Võ”, thường là những cụ già, mang đa dạng kinh nghiệm và cách thức nhà nghề, dẫn theo đội giới trẻ khỏe mạnh vào núi lấy đá. Việc trước nhất là mua mạch đá để khai thác, chọn hướng khai thác hầm theo mạch đá. Ông Võ sử dụng cây tựa (bằng sắt dài 60 -70cm, một đầu dẹt, 1 đầu uốn cong) để tậu thớ đá, sau chậm triển khai, thợ khai thác dùng các phương tiện tách đá rồi chẻ thành những tảng nhỏ thích hợp có yêu cầu dùng. sở hữu kinh nghiệm khiến nghề, người thợ chuyên nghiệp còn mang thể biết được đá mềm hay cứng, sở hữu thể tạo ra loại sản phẩm gì qua tiếng kêu của đá.
vừa mới đây, do nguồn vật liệu tại chỗ ngày càng cạn kiệt. từ năm 1990, Ủy ban quần chúng tỉnh giấc Quảng Nam - Đà Nẵng ra quyết định ko cho phép khai thác đá ở Ngũ Hành Sơn nữa, thợ làng nghề phải nhập đá từ những nơi khác về. mặc dù những người thợ ko còn tự khai thác đá tại Ngũ Hành Sơn nhưng những kinh nghiệm chọn đá, chẻ đá, tách đá vẫn được vận dụng trong khiến cho nghề.
khi có nguyên liệu, thợ điêu khắc đá sẽ tạo hình sản phẩm ở dạng thô. chậm tiến độ là thời kỳ ra phôi, công việc của “ông Văn”. quá trình ra phôi được thực hành bài bản, như: mua mặt phẳng để tạo chân đế, xác định điểm chuẩn tạo hình. khi xác định được mặt phẳng và những điểm, thợ đá tiến hành vẽ phác thảo trên giấy, sau ngừng thi côngĐây vẽ lên mặt đá hoặc in trực tiếp lên tảng đá. có các sản phẩm khó, với trị giá nghệ thuật cao, người thợ phải vẽ phác thảo và làm cho phôi bằng đất sét trước, lúc đạt đề nghị họ mới làm chính thức. Theo bản vẽ phác thảo, người thợ tiến hành đục phôi, tạo hình sản phẩm.
khi phôi hoàn tất, người thợ sẽ khiến những chi tiết để hoàn thiện sản phẩm, như: chạm hình nét, trang trí hoa văn, mài, đánh bóng sản phẩm. mang người thợ, ở công đoạn này, việc quan yếu nhất là chạm hình nét và trang trí. công đoạn thực hiện chi tiết mô tả khoa học chạm khắc đá và đôi tay vàng của người thợ. Ngoài quy trình chung cho tất cả những sản phẩm, thì mỗi dòng sản phẩm lại với yêu cầu khoa học cụ thể.
Để sản phẩm có màu sắc đẹp, đôi khi người thợ phải nhuộm đá bằng phẩm màu hài hòa mang bã chè xanh, xi đánh giầy màu nâu, màu chàm... phương pháp để sở hữu màu đẹp phụ thuộc vào việc pha màu, tạo nhiệt độ và dùng độ đậm nhạt của màu. Sản phẩm hoàn thiện cần trải qua phổ thông quá trình, nhờ bàn tay hào kiệt, kinh nghiệm của người thợ.
Sản phẩm điêu khắc đá mỹ nghệ núi sông rộng rãi về mẫu hình, phong phú về màu sắc, kích cỡ, chủng chiếc. các sản phẩm sở hữu truyền thống lâu đời, gắn liền với sự phát triển của nghề chính yếu với các loại sau:
- Sản phẩm dùng cho đời sống sinh hoạt, như ấm chén, bát đĩa, bình cắm hoa, chân cột...
- Sản phẩm phục vụ đời sống tôn giáo, như bia tuyển mộ, tượng... Thợ điêu khắc đá non sông với tài làm 2 dòng tượng: tượng tròn và phù điêu, song phổ quát và sở trường vẫn là tượng tròn. Dạng tượng tròn gồm các nhóm sau:
+ nhóm tượng tâm linh: tượng Phật, tượng La Hán, tượng Đức Mẹ và Chúa hài đồng...
+ lực lượng tượng Chăm: nghệ nhân điêu khắc đá mỹ nghệ sông núi phục chế và chế tạo tượng Chăm dưới dạng tượng tròn và phù điêu. các tác phẩm này rất đa dạng, như: tượng chim thần, bò thần, rắn thần, tượng thần Siva, tượng Genesa, tượng vũ nữ, tượng makara hai đầu, những lá nhĩ phù điêu vũ nữ, tượng trưng linga, yoni...
+ nhóm tượng trang trí: mang hàng trăm thiết kế và sản phẩm đủ kích cỡ nhưng cốt yếu là tượng động vật, trong chậm tiến độ sở hữu 1 số tượng gắn với đời sống linh tính của người Việt, như: sư tử, cá chép trông trăng, rồng phun lửa, trâu, hổ... không những thế, tượng tròn với đề tài đương đại được khai thác phục vụ nhu cầu của du khách, như: tượng chân dung thiếu nữ Việt Nam và phương Tây, tượng phỏng theo tượng của nước ngoài, tượng các nhà cách mệnh, lãnh tụ...
Hằng năm, thợ điêu khắc đá ở núi sông sản xuất được khoảng trên 80.000 sản phẩm các dòng chuyên dụng cho nhu cầu của người dân địa phương và du khách đến tham quan. Nghề điêu khắc đá đã đem lại cho người dân nơi đây nguồn thu nhập ổn định. Người thợ điêu khắc đá ngoài việc hành nghề còn trao truyền cho lớp cận kề. Theo truyền thống, nghề điêu khắc đá mỹ nghệ núi sông được duy trì theo hình thức cha truyền con nối, truyền nghề theo hình thức cầm tay chỉ việc. ngày nay, thuộc tính gia truyền này được nới lỏng do sự mở rộng phạm vi hoạt động của nghề và đặc thù là sự thiếu hụt nguồn cần lao có trình độ cao.
Thợ điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nược được chia thành các bậc:
- Thợ mới học việc (thợ nhất): đục đá theo phác thảo.
- Thợ nhì: khiến cộng mang thợ cả công việc tạo phôi.
- Thợ cả (thợ chính): thợ tạo phôi, tạo dạng hình theo kích thước đã định và hoàn thiện những chi tiết của sản phẩm.
công đoạn mài, rửa, đánh bóng bằng tay thường do thợ phụ khiến, gần như là đàn bà.
Nghề điêu khắc đá mỹ nghệ non nước sở hữu lịch sử lâu đời. Hằng năm, thợ điêu khắc đá doanh nghiệp lễ tế ra nghề vào ngày mùng sáu tháng Giêng để cúng Tổ nghề và cầu xin sự hộ trì cho 1 năm mới. Lễ giỗ Tổ nghề được tổ chức vào ngày mười sáu tháng Ba, cũng là lễ hội chung của dân làng.
Nghề điêu khắc đá mỹ nghệ nước non ẩn đựng những lớp lịch sử, văn hóa trong từng quá trình của nghề, trên từng sản phẩm, là bảo tàng sống về sinh hoạt văn hóa, đời sống tinh thần của người dân địa phương. ngày nay, nghề này còn với vai trò rất to trong đời sống kinh tế - thị trấn hội của cùng đồng, đã góp phần quan trọng vào sự chuyển dịch cơ cấu nông thôn, chuyển từ lao động giản đơn, năng suất thấp sang cần lao với kỹ năng, năng suất cao. Nghề đã tận dụng được nguồn cần lao nhàn rỗi, khắc phục công ăn việc làm, tăng đời sống vật chất và ý thức cho người dân...
sở hữu các giá trị lịch sử, văn hóa và công nghệ đặc sắc của nghề điêu khắc đá sông núi, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và du lịch đã quyết định đưa di sản văn hóa phi vật thể này vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể đất nước, chiếc hình Nghề tay chân truyền thống.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét